Lento – Temel
Lento – Temel
Lento’yu ifade eden sözcükler: Atlatma, yapı işlerinde kapı ve pencere üstüne konan uzun taş (Gaz). Şip, pencere veya kapnın üst ve alt lentosu (Bt). Tirindi, pencere altı ve üstü lentosu (Vn, Bt).
Bu lentolara dair rastladığımız birkaç örnek verelim (Resim 115,116, 117). Resim 115’de bir avlu kapısındaki lento görülür. Üzerine binen alınlığın ağırlığı, alınlığın orta kısmı boşaltılarak lentonun iki başına verilmiş.
Avlu kapısının iki yanındaki ve lentonun üzerine oturduğu dikey taşlara (söve, To, Nğ) konsollar konularak lentonun boyu da kısaltılmış (Muş, 1951).
Temeli ifade eden sözcükler: “Temel”in δεμέλιον’dan galat olduğunu başta söylemiştik. Sözcük doğruca Batı’da oluşmuştu. Daha gerilere giderek Sümerce timmenna ve Asur dilinde temennu’nun yine temel ve köşe taşı manasına geldikleri[1] düşünüldüğünde, inşa tekniğinin bu “temel” unsurunun adı, etimoloji bakımından Yakın-Doğu coğrafî bölgesine kesinlikle bağlanır.
Aynı şekilde Anadolu’nun Doğu yarısında geçen him sözcüğü de Ermeni kökenlidir.
Minaz-miyaz-miye-miyos da Bo, Ks, Sn, Sm’da temel, temel taşı oluyor. Bünnez, toprağın içindeki taş temeldir (İsp). Döngeç ise temelsiz evlerde evin dört köşesine konulan ve temel ödevini gören kısa direkler (Sm) oluyor. Pağ da Ank’da temeli ifade ediyor. Evin temel taşına Nğ’de tol deniyor.
Asya Türkünün tümü göçebe değildi. Yerleşik olanının ev-bark’ı, dam-tam’ı vardı. Bu sonuncuların da bir temeli.
Clauson (s. 124), “temel”, “esas” karşılığında, sadece Güney-Doğu Türkçesinde ul sözcüğünü zikrediyor ve bunun Hakanî Türkçesinde de yaşadığını söylüyor.
“UI: Duvar temeli. Bu manada “tam ulu” denir (DLT I/48).
Clauson’la devam edelim (s. 440): “Tüble-tüple, bir temel atmak, (bir şeyin) dibine varmak, bir şeyi enikonu araştırmak”.
“Tüpledi: “ol ışığ tüpledi” = o, işi dipledi; o, işi kökünden aradı” (DLT III/293). Ama bunların hiçbiri tam olarak bizim “temel”in karşılığı olmuyor.
[1] DELT
( * ) Site yönetimi tarafından eklenen başlık, bağlantı ve içerikler – bu içerikler kitabın orjinalinde yoktur okuma kolaylığı için site yönetimi tarafından eklenmiştir.
