Gübreleme

Gübreleme

Çinli çiftçi, Avrupalı meslektaşları gibi, toprağın “kuvveti”nin idamesi hususunda hassastı. Onun kullandığı gübre tür ve kullanış şekli Avrupalınınkinden hayli farklıydı. Batı’da tarım ekonomisi büyük ölçüde hayvan yetiştirme üzerine müesses olup et, yün ve sütlü ürünler sağlamanın yanı sıra hayvanlar gübre de sağlarlardı ve bu, Batılı çiftçinin başlıca gübre kaynağı oluyordu; buna belli ölçüde nebatî artıklar, kireçli toprak ve (kıyı bölgelerde) deniz bitkileri ve kum eklenirdi. Çin tarım ekonomisinde ise hayvancılık tali önemde olup hayvan gübresi hiçbir zaman ziyan edilmez ve bu, kullanılan gübrenin ancak çok küçük bir nispetini teşkil ederdi.

Toprağa imbat kabiliyetini iade etmenin mutat yollarından biri, insan dışkısı kullanmaktı.

Sung dönemi tarımsal yazarı Chhen Fu şunları söylüyor: “Her çiftçi hanesinin yanında bir gübre evi (fen wu) bulunacak, rüzgâr ve yağmurdan koruması için bunun alçak dam saçağı olacak; açık havaya terk edilmiş gübre imbat kabiliyetini kaybedecektir. Evin içinde bir derin çukur kazılmış, etrafı, sızmayı önlemek üzere tuğlayla kaplanmıştır. Bunun içine süprüntüler, küller ve harmandan kalan kabuklar ve saman tozları, saman kırıkları ve düşmüş yapraklar girer ve bütün bunlar çukurda toplanmış halde sıvı gübre (fen chih) ile yanıp zenginleşir ve orada mümkün olduğu kadar uzun süre tutulur (kullanılmadan önce)”. İşbu “sıvı gübre”, “berrak sıvı” (chhing chih ) ya da “altın sıvı” (chin chih) da tesmiye edilmiş olup gübre yığınından akan sıvı olmaktadır.

Fen chih’in istihraç edildiği gübrenin ilk toplanışı başka yerde, apteshanede olurdu ve kolaylık ve etkinlik amacıyla burası çoğu kez domuz ahırı ile müzdeviç bulunurdu. Burada, kullanılmadan önce “olmak” ya da “pişmek” üzere dinlenmeye terk edilirdi, zira taze gübrenin (ister insan, ister hayvan) doğruca konmasının bitkileri “yakacağı”na inanılırdı.

Çin’de toprağın takviyesinin yine çok eski bir şekli, yeşil gübre kullanmaktı. Bu gübre, sadece müteakip ürün için zemini ıslah etmek amacıyla ekilen ürünlerden ibaretti ve ilk önce yabani otlar kesilip tarlada çürümeye terk edilmiş ya da toprak sürülerek bunlar gömülmüş olmalıydı. Ama yetiştirilmiş yeşil gübre kullanımı Batı’ya göre Çin’de daha geç başlamış gibidir şöyle ki bunun değeri Helenlerce iyi biliniyordu ve bütün Romalı otoriteler bundan söz etmişti: acı bakla ile burçak tercih edilirdi.

Çin’de yeşil gübrelerin çoğunluğunu bakliyat teşkil ederdi: bakla ya da fasulyeler toplandıktan sonra sap ve yaprakları sabanla toprağa karıştırılırdı[1].

[1] ibd. s.290-3.