47. Bölüm
Leylek ile ilgili inançlar *
Leylek genellikle “uğurlu hayvan”dır. Ayrıca, yaşlanmakta olan babasına baktığına inanıldığından, evlât muhabbetinin sembolü olmuştur. Göçebe kuş olması itibariyle baharda dönüşü doğanın uyanışına tekabül eder. Güzde güneye geçişini İslâmî “cilâ”, hacc’a gidiş şeklinde yorumlamış olacak ki halk arasında leyleğe “hacı baba” diye seslenilir. Ayrıca, bir bakışıyla bir kadının hamile kalmasını sağlayabilir (çok yerde çocuk getirdiği söylenir).
Genellikle kuşlar, uçma yetenekleri itibariyle, meleklerle bir tutulur: “Yazı ile resimlenmiş kuşlar bu kutsal yazılarla adeta koruyucu melekleri, cennet kuşlarını akla getirirler. Asıl incelenmesi gereken garip bir nokta da Besmele yazısının kuş olmasıdır…”
“Leylek, halk arasında özel durumu ile sevilen biraz da dinî bir mana alan bir kuştur. “Bu kuş, hacca giderken camileri ziyaret eder, oradan dönerken de Kâbe’yi tavaf eder” denir. Bu arada Mevlevi Leylek Dede’nin Leyleğini unutmamak gerekir…”
“Aşk-ı Mevlânâ ile hayretzede
Mevlevi Seyyit Hasan Leylek Dede”.
“Leylek Dede, Yenikapı Mevlevihane’si dedelerindendir. Fazla uzun boylu olduğundan kendisine bu ad takılmış, Abdülgani adında bir hattat da yukarıdaki beyti leylek suretine çevirmiştir” (fot. 62). Fot. 63’te de bir Besmele-Leylek görülür.[1]
Anlaşılan, uzun boylulara “leylek” denmesi Türkiye’ye özgü bir ifade olmalı. Meselâ Fransa’da De Gaulle böyle bir lâkap almamış, Sain-Cyr’deyken.
Kuşların meleğe teşbih edilmelerine başka kanıtlar da var: Antepli yakaladığı kuşu serbest bırakıp havaya atarken “azat, buzat, cennetten bana bir hasırlık yer uzat (beni cennet kapısında gözet)!” der[2]. Bir Sivas inanışına göre de ilkbaharda leylekler bir memlekete gelişlerinde ağızlarında bez getirirlerse o sene düğün çok olur. Buğday getirirlerse bolluk olur.[3]
Ünlü Rus bilgini Tchihatchef, çıkan asrın ikinci yarısında, Küçük Asya üzerine neşrettiği kitapta bu kuş için şunları söylüyor: “… bir mahallî revnak vermektedir. Bu uzun bacaklının kırların çehresi üzerindeki rolü özellikle kendisine beslenen saygıdan ileri gelip işbu saygı, onun hayatına hiçbir yerde kastedilmemesini ve varlığının da her zaman hayır olarak telakki edilmesini âmirdir. Bu umumi his minelkadim mevcut olmuştur. Rosenmüller’e göre İncil’de leyleği ifade eden Chasidah sözcüğü “diyanetkâr” demek olup aralarında Aristo, Aelianus ve Solinus’un da bulunduğu birçok yazar, bu hayvanın küçüklere olan şefkatini ve bunların, ihtiyarlıklarında onları beslemekle gösterdikleri kadirşinaslığı tebarüz ettirmişlerdir. Mezamir’de, leyleğin, bugün olduğu gibi, serviler üzerine yuva yapma itiyadı bile zikredilir… Eskiçağ’larda, tapınaklara yerleşmiş kuşların itlâfı dinsizlik ve mukaddes şeylere riayetsizlik olarak telakki edilirdi… Aelianus (Hist. var. V, 17) bize Atinalıların, Aesculapios mabedine yuva yapmış birkaç serçeyi öldürdüğü için bir vatandaşı idam ettiklerini anlatıyor”[4]
“Aya Sofia kilisesinin önünde büyük bir sütun vardı… üstünde de bir imparatorun pirinçten at sırtında heykeli duruyordu. İmparator, eliyle zındıkları gösteriyordu… Öteki elinde bir elma, elmanın üstünde ise bir haç vardı. İmparatorun başı üstünde ve etrafında, atın sırtında, her yıl on leylek yuvası eksik olmazdı” diye anlatıyor bize Byzantion’da gördüklerini, IV. Haçlı Seferi’ne katılmış Robert de Clari. Picardie’li basit bir er olan bu zatın tasvirlerinde kendi samimi iç duyguları belli oluyor.[5]
Taoizm, sair doğu kültleri gibi, insanoğlunun içinde oturduğu dış dünya ile kendi iç âlemi arasında muadelet görür, insanla dünya birbirlerinin işlevidirler. Her kişi, kendi içinde ışıldayan Tao’nun hadsine varabilmek için “ölümsüzlük” denen salt sükûnete ermelidir ki işbu “ölümsüzlük”ün sembolleri leylekle turna olmaktadır.[6]
[1] M- Aksel.- op. cit-, s. 76-78.
[2] GA II, s. 40.
[3] D. Kaya.- Sivas’ta çeşitli inanışlar, in SF 28, Mayıs 1975.
[4] P. de Tchihatchef. – Une page de I’Orient, L’Asie Mineure, Paris 1877, s.196-8.
[5] S. Bayrav.- Robert de Clari, s. 415 196-8.
[6] Ph. Rawson and L. Legeza.- op. cit., s. 23.
( * ) Site yönetimi tarafından eklenen başlık, bağlantı ve içerikler – bu içerikler kitabın orjinalinde yoktur okuma kolaylığı için site yönetimi tarafından eklenmiştir.
