140. Bölüm

Kafkas kökenli seyir oyunları, çift çıkarma *

“Kars vilâyeti Sarıkamış kazasının Yenigazi köyünde çok eski bir âdet vardır. Çift çıkarma: Çift ekmeği adlı bu âdet yıllardır köy eşrafı tarafından tekrarlanıp durur. Köyü 1864’de Kafkas mücahidi Şeyh Şamil’in Rus’lara esir olmasından sonra Kafkasya’dan anayurda hicret eden göçmen Türkler kurmuşlardır…”

“Nisan-Mayıs ayları içinde Çift Çıkarma (kara sabanı ilk sefer toprağa vurmak) âdeti tekrar edilir. Karların erimesinden sonra tarlalara tohum atma mevsimi yaklaştı mı şenliği yapan aile reisi köyün ihtiyarlar heyetinden gün tespit edilmesini ister… O gün… delikanlılar da şenliği yapan aile reisini hazırlamakla meşgul olurlar. Üzerine tersine çevrilmiş büyük bir kürk giydirilir..! beline tohum peştamalı asılır. Başına börk geçirilir… Sabanı renk renk boyalarla… süslenir. En besili öküzler hazırlanır. Boyunlarına muskalar, boncuklar, dağdağanlar (nazarlıklar) asılır. Boynuzlarına yağ sürülür… Köyün bütün aile reisleri… öküzleri, çiftini çubuğunu da alarak törenle tarlaya götürmek üzere yola çıkarlar”.

“Çiftin önünde birkaç delikanlı… tepsilerle herkese dilim dilim Çift Ekmeği dağıtırlar, delikanlılar çiftçinin sırtına yumurta atarlar, üzerine su serperler… Köyün ileri gelenlerinden en yaşlı olanı iki adet çiğ yumurtayı öküzlerin alnına vurarak kırar[1] ve öküzlere Çift Ekmeği yedirir. Muhtelif dualar okunur ve herkes “Allah kabul etsin, bereketi bol olsun” diye hep bir ağızdan teşyi ederler. Bir yandan davul ve zurna, daçu (balaban veya çift borulu kamıştan yapılmış bir nevi zurna) çalınır. Gençler Lezginka, Maggalon, Şamil, Şimka ve Çeçen adı verilen muhtelif oyunlar oynayarak köyün dışındaki tarlaya kadar gelinir. Delikanlılar çifti boyunduruğa bağlarlar…”[2]

Kafkas’ların bir sentez potası olduğunu bize, herhangi bir izaha gerek göstermeden, işbu tarımsal ritüel-tören gösteriyor. “Altı asır Hristiyanlıktan sonra dahi bugün hâlâ Gürcistan’da birçok paganizm öğesi yaşamaktadır. Hellenism ve Zerdüştî’lik çoktan unutulmuş olmakla birlikte, insanlar çok daha eski geleneklere tutunmuşlardır. Ay Tanrı’nın kültü, Aziz Georg’un evrensel taziminde yaşamaktadır… Gürcü Shrovetide mümbitlik ve yeniden doğma festivali tamamen paganizmden mülhemdir. Berikaoba tesmiye edilip, içinde cinsî cimaın taklit edildiği orgiatic karnaval ve ayinlerde eski phallic rituslar yıldan yıla devam etmektedirler”[3]

Yine Kafkas’lar alanında kalarak bir hikâyeyle dans bahsini kapatalım: “1301-2 senelerinde… Düzce kazasına giderek yirmi gün bir ay kadar orada kaldıydım. Bu kazada hemen Kafkasya akvam ve kabail-i muhtelefesinden otuz beş bin kadar nüfus meskûndur. Çerkez’lerin, orada bizzat gördüğüm âdetlerinden biri de, bunların fenn-i cerrahîleri iktizasından mıdır, niçindir; bir yaralı hastayı gece uyutmamak iktiza ediyor. Hastanın ehibbasından birisi bir öküz kesip etini âdetleri veçhile pişirdikten sonra hastanın olduğu eve getiriyor ve bütün civar, komşu kadınlar ve kızlar ve erkekler toplanıp o öküzü pasta[4] ile yedikten sonra, kızlar kendilerine mahsus olan şarkı ve saz ile tabesabah hastanın yanında raks ederek hastayı uyutmuyorlar.

Gündüz de bilmem nasıl ediyorlar. Ferdası gece de, hastanın bir başka ahbabı bir inek kesiyor; hikâye ettiğim âdeti tamamıyla icra ediyorlar. Tâ hastanın gece uyuklamamasının artık zarurî olmayacağı cerrahı tarafından tasdik olununcaya veya maruf olan zaman hulûl edinceye kadar hal böyle devam ediyor. Ya cerrah efendi ehl-i zevk ü heva bir adam ise…; demek ki kendini eğlendirmek için kıyamete kadar hastanın gece uyuklamasına razı olmayacak!…”[5]

Hastanın uyumasına engel olunarak başında sürekli dans etmeyi, hastanın içine girmiş olup ölümü intaç edebilecek ruhları kaçırmak için sihri bir ritus olarak düşünebiliriz.

Bütün bunlarda Hint-Avrupa rengini görebiliyor muyuz, Çerkez’lerin Kafkaslı kökenleri itibariyle?…

[1]              Bugün Alacahüyük’te olduğu gibi

[2]              A. Eğiter.- Kars’ta Çift Çıkarma geleneği, in (Hayat) Tarih Mecmuası 9 ve M. And.- On the dramatic fertility rituals of Anatolian Turkey, in I. Başgöz and M. Glazer (ed).- Studies in Turkish folklore, s. 4-5.

[3]              Ch. Burney and D.M. Lang.- The peoples of the hills. Ancient Ararat and Caucasus, London 1971, s. 224.

[4]              Çerkez’lere mahsus bir hamur.

[5]              Mehmed Arif.- Başımıza gelenler, Mısır 1321, s. 96-7.

( * )Site yönetimi tarafından eklenen başlık, bağlantı ve içerikler – bu içerikler kitabın orjinalinde yoktur okuma kolaylığı için site yönetimi tarafından eklenmiştir.